Bijzondere bodemvondsten

 

Het hangend watervat

 

Tijdens de recente opgraving aan de Langestraat (pand Meijers) werd in een 1^ste eeuwse beerput een verrassende vondst geborgen. Op de bodem van de put werd, naast het vele aardewerk, een vrijwel complete koperen ketel met twee schenktuiten, hengsel en een deksel gevonden. Voor de aanwezige archeologen was het meteen duidelijk dat dit voorwerp een Lavabo (watervat) was.

Een zeldzame vondst dus en slechts twee maal eerder in Alkmaar gevonden (Nieuwburg 1976 en Langestraat (Spruijt) 2000), echter laatste twee Lavabo’s zijn uitgevoerd in roodgebakken aardewerk en niet in metaal. De vindplaatsen van de aardewerken Lavabo’s verraden wel enige welstand, zoals Stadskastelen en kastelen. De metalen Lavabo zal destijds voor de eigenaar een zeer kostbare aanschaf zijn geweest. Dergelijke koperen Lavabo’s vond men eerder in geloofshuizen, dan als in gebruik in een gewoon doorsnee woonhuis.

 

Verschillend gebruik
Het watervat ook wel Lavabotorium (Lat.) genoemd, is van oudsher bedoeld om de handen mee te wassen, het zogenaamde laven. In de (Katholieke) kerk was deze te vinden hangende in speciale nis met bassin met twee afvoeren, de ene voor het water dat bij de handwassing voor de mis werd gebruikt, de andere voor het wassen van de handen nadien. Het water van de tweede handwassing werd in een speciaal putje opgevangen, opdat de resten van de hostie, die eventueel aan de handen van de bedienaar der mis zouden zijn achter gebleven, niet in onreine aarde terecht zouden komen. Het gebruik in de 1^ste eeuw om voor en tijdens het eten de handen te wassen is wel bekend, speciaal bij feestmaaltijden had de lavabo een rituele functie, hierbij  onderstreepte een prachtig uitgevoerde Lavabo het aanzien van de gastheer.

 

Symboliek
Waarschijnlijk hebben de uitvoering van gestileerde dierfiguren (Drakenkop) op het uiteinde van de schenktuiten en de vrouwenkoppen als ophang-ogen een symbolische betekenis gekend. Op het schilderij, van vóór 1444 van Robert Campin (1406 – 1444), voorstellende “De verkondiging” is in de linker bovenhoek een zelfde lavabo als het Alkmaarse exemplaar afgebeeld alleen is deze zonder deksel. Waarschijnlijk zijn de deksel met rand een latere toevoeging van een kopersmid. Ook is te zien dat het verbruikte water wordt opgevangen in een onder gelegen bassin. Bij andere afbeeldingen van hangende Lavabo’s laat men zien dat het water word opgevangen in een koperen schotel, onze later doopschotel zou hiervan zijn afgeleid. De handen werden afgedroogd aan de zogenaamde dwalen (dweilen), welke naast de nis op een ‘dwalenrek’ hangen. De afbeelding van de lavabo op dit schilderij is symbolisch bedoeld en stond voor de reinheid van Maria, zoals meerdere voorwerpen op dit schilderij een vergelijkbare religieuze betekenis hebben.

 
Vervaardiging

Het gieten van dergelijke ketels gebeurde door zgn. geel- of kopergieters. Eerst werd de ronde ketel met schuine rand gegoten in een mal van bijv. natuursteen, hetzelfde procedé gebeurde met het hengsel, schenktuiten en als de twee hengsel-ogen in de vorm van vrouwen koppen. Na het gieten moest de ketel, welke nog een ruw uiterlijk had nog een aantal bewerkingen ondergaan. Eerst werden de gietnokken aan de buitenkant afgezaagd en afgevijld en daarna werd de ketel afgedraaid op een draaibank, dit om de meeste gietgallen (oppervlakte gaatjes) en oneffenheden weg te halen, hetzelfde gebeurde aan de binnenkant, maar dan in mindere mate, dan werd de buitenkant gepolijst tot dat een glad oppervlak werd bereikt. Dan volgde het solderen van de beide schenktuiten en de vrouwenfiguren ophang-ogen waartussen het hengsel werd bevestigd. Bij de aanhechtingen zijn de sporen van tinsoldeer nog waarneembaar.

De dekselring en deksel zijn beiden van gegoten koper, de dekselring werd op maat gevijld in een bankschroef of klem, de beksporen zijn nog waarneembaar aan de onderkant van de ring, de middendeksel is gedraaid een voorzien van een geklonken knopje en heeft een scharnier gehad welke was vastgeklonken op de dekselring. Hierna werd de ring met deksel op de rand van de lavabo gesoldeerd met tinsoldeer.

Gepubliceerd in de Nieuwsbrief van de gemeentelijke afdeling monumentenzorg & archeologie voor eigenaren en gebruikers van Alkmaarse monumenten.

Terug naar Cor Prins